در مراحل مختلف انجام طراحی پایپینگ در واحدهای صنعتی بزرگ، نیاز به وجود نگاهی نقادانه و جامع به بخش‌های مختلف طراحی، نصب و اجرا و… و تمامی موارد مرتبط با آن‌ها داریم. ارتباط این بخش با یکدیگر چه از لحاظ فنی و چه از لحاظ زمانی از نظر ترتیب و توالی اهمیت زیادی دارد. این امر نیازمند پیاده‌سازی بستری با نگاهی دقیق و البته با کمک دانش و تجربه دارد. پیاده‌سازی تفکر مبتنی بر ریسک موضوع جامعی است که در حوزه پایپینگ از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. از آنجایی که این موضوع مهم برای کسانی که در صنعت پایپینگ مشغول به کار هستند و یا قصد وارد شدن به حوزه را دارند اهمیت زیادی دارد؛ بنابراین در ادامه می‌خواهیم به آموزش مدیریت ریسک در پایپینگ بپردازیم.
تفکر مبتنی بر ریسک چیست؟
تفکر مبتنی بر ریسک، دانش مبتنی بر ریسک به همراه طرح، اجرا، بررسی و اقدام را در سطوح برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی در برمی‌گیرد. تفکر مبتنی بر ریسک از آنجایی اهمیت پیدا می‌کند که سازمان را قادر می‌سازد تا عواملی که می‌تواند باعث انحراف از نتایج برنامه‌ریزی فرایندها برای پیاده‌سازی طرح شود را تا زیادی کاهش دهد. همچنین اثرات منفی و بازدارنده را به حداقل برساند. تفکر مبتنی بر ریسک در تمامی واحدها پیاده‌سازی می‌شود و پیاده‌سازی آن به خصوص در بخش فرایند طراحی پایپینگ اهمیت زیادی دارد. در همین جهت ابتدا ریسک‌های مختلف شناسایی می‌شود و از نظر اهمیت و احتمال رخداد دسته‌بندی‌شده و مهم‌ترین آن‌ها انتخاب و اقدامات اصلاحی بر روی آن‌ها انجام می‌گیرد.
پیاده‌سازی تفکر مبتنی بر ریسک
پیاده‌سازی تفکر مبتنی بر ریسک از چهار بخش اصلی شناسایی ریسک، ارزیابی ریسک، پاسخ به ریسک و کنترل ریسک تشکیل می‌شود. در بخش ابتدایی یعنی شناسایی ریسک اقداماتی انجام می‌شود که باعث شناسایی تهدیدها و فرصت‌ها می‌شود. در قسمت ارزیابی ریسک تمامی ریسک شناسایی می‌شود و مورد بررسی کمی و کیفی قرار می‌گیرند و سپس با تشکیل جدول‌هایی، احتمال رخ دادن آن‌ها شناسایی می‌شود. سپس بسته به امکان و احتمال وقوع ریسک، برنامه‌ای برای پاسخ مناسب به آن‌ها بر اساس استراتژی‌ها و میزان صرف هزینه انجام می‌گیرد. در نهایت تمامی این اقدامات مورد بررسی قرار می‌گیرد تا از لحاظ مدیریت استراتژیک با برنامه‌های مدیریت یکپارچه و همسو باشد و از طرف دیگر با برنامه‌ریزی‌ها و طرح‌ریزی‌های انجام‌شده در مراحل قبلی تطابق داشته باشد.
شناسایی ریسک
در مرحله شناسایی ریسک از فرایند طراحی با توجه به دانش و پروژه‌های قبلی بندهای قراردادی شرایط داخلی و خارجی سازمان و… ریسک‌های موجود شناسایی می‌شود. سپس نوع تهدید یا فرصت بودن آن‌ها مشخص می‌شود. بر اساس استاندارد تخصصی مدیریت ریسک، ریسک به معنی رخداد شرایط نامطمئنی است که اگر به وقوع بپیوندد می‌تواند اثرات منفی و مثبتی بر اهداف سازمان بگذارد. تهدید عبارت‌اند از تهدیدی که در صورت وقوع می‌تواند تأثیر منفی بر روی یکی از سازمان‌ها بگذارد و تغییرات منفی در سازمان ایجاد کند. نقطه مقابل تهدید، فرصت است که به معنی ریسکی است که در صورت رخ داد می‌تواند تاثیر مثبتی بر روی حداقل یکی از اهداف سازمان ایجاد کند. در این مرحله تمامی ریسک‌ها شناسایی می‌شود و تهدید و فرصت بودن آن‌ها مشخص‌شده و سپس برای ارزیابی دسته‌بندی می‌شود.
ارزیابی کیفی و کمی ریسک
در این مرحله که پس از شناسایی ریسک قرار دارد، اقدامات احتمال وقوع هر یک و همچنین اثر ریسک سنجیده می‌شود و در نهایت ریسک‌هایی که احتمال وقوع آن‌ها بیشتر است دسته‌بندی می‌شود. در این فرایند بررسی احتمال وقوع و میزان ریسک بر اهداف استراتژی مشخص می‌شود.
مدیریت ریسک پایپینگ
با بررسی ریسک و شناسایی احتمال وقوع آن‌ها متناسب با شرایط سازمان و وضعیت پروژه، ریسک‌هایی که احتمال وقوع بالاتر و شدت اثر بیشتری دارند به ترتیب مورد بررسی قرار می‌گیرد و اقدامات متناسب برای آن‌ها مشخص می‌شود. در صورتی که تعداد تاپ ریسک‌ها از حد معمول خارج شود، لازم است که با توجه به دانش پروژه‌های پیشین، اطلاعات موجود و تحلیل‌های آماری، مهم‌ترین و پرتکرارترین ریسک‌ها شناسایی‌شده و به مرحله بعد معرفی شوند.
انجام پاسخ مناسب ریسک
در این مرحله اقداماتی متناسب با ریسک‌های ارزیابی شده صورت می‌پذیرد. با توجه به نوع پاسخ به ریسک‌ها شدت اثر و احتمال آن استراتژی‌ها می‌تواند متغیر باشد. به طور کلی اقداماتی که برای ارزیابی ریسک‌ها انجام می‌شود عبارت‌اند از:
اجتناب
برخی از ریسک‌های شناسایی شده آنقدر مهم و حتمی هستند که باید به طور کلی حذف شوند و اگر امکان این مهم وجود نداشته باشد ممکن است باعث بوجود آمدن تغییرات بسزایی در روند کلی فرآیند طراحی پایپینگ شوند. به عنوان مثال وجود آب‌های زیر سطحی با تراز بالا باعث اجتناب از طراحی پایپینگ به صورت فنی می‌شوند.
انتقال
در این اقدام تیم پروژه هنگام مواجهه با ریسک عوض می‌شوند و به نوعی مسئولیت رویارویی با آن ریسک به گروه دیگری واگذار می‌شود. به طور مثال در بخش‌هایی که امکان طراحی پایپینگ به دلایل مختلف با توجه به میزان صرف هزینه و زمان در درون تیم طراحی به‌صرفه نباشد و یا امکان‌پذیر نباشد؛ با تغییر تیم، استراتژی انتقال برای ریسک موردنظر بار دیگر انتخاب می‌شود. به طور مثال در مواقعي که طراحي و تغييرات در مسير پايپينگ با مشکلات و هزینه‌های متفاوتی مانند تکیه‌گاه گذاری پرهزینه مواجه است، استراتژی انتقال برای رفع اين مشکل صورت می‌گیرد تا با هماهنگي با آن‌ها تکیه‌گاهی کم‌هزینه‌تر و با صرفه در کمترین زمان ممکن فراهم شود.
تعدیل
گاهی فرآیند طراحی پایپینگ به صورت ناخودآگاه با ریسک مواجه می‌شود، اما می‌توان امکان احتمال وقوع آن را کاهش داد و شدت اثر آن را کم کرد. در این موارد از استراتژی تعدیل استفاده می‌گردد. به طور مثال در مناطق سردسیر نیاز به عایق گرمایی برای خطوط آب محوطه که ممکن است در معرض یخ زدگی قرار گیرند؛ ضروری است. اما امکان فراهم شدن تجهیزات لازم به دلایل مختلفی مانند شرايط اقتصادي پيچيده و عدم تامين ارز به راحتي امکان‌پذیر نیست. از طرفی لزومی به اجرای خطوط به صورت روزمینی در برخی نقاط وجود ندارد. در این شرایط می‌توان با تغییر مسیر خطوط پایپینگ، علاوه بر تغییر جنس لوله برای کاهش هزینه، نیاز به عایق گرمایی گسترده را کاهش داد. یعنی در این نوع اقدام، احتمال و اثر وقوع ریسک کاهش داده می‌شود و ریسک اولیه شناسایی شده از قسمت تاپ ریسک خارج می‌شود.
پذیرش
بسیاری از ریسک‌ها وجود دارند که امکان اجتناب و انتقال و تعدیل آن‌ها وجود ندارد و شما ناچارید تا آن‌ها را بپذیرید. در این نو ع از ریسک‌ها علاوه بر پذیرش آن‌ها باید در خصوص نوع واکنش به آن‌ها نیز تصمیم‌گیری شود. گاهی این ریسک‌ها پذیرفته می‌شوند و اقدامی برای جایگزینی آن برنامه‌ریزی نمی‌شود (پذیرش منفعلانه). اما در برخی موارد برای این اقدامات برنامه‌ریزی می‌شود (پذیرش فعال). به طور مثال برای تامین خطوط لوله، جنس و یا تامین کننده مورد تائید کارفرما در دسترس نیست و این ریسک به ناچار مورد پذیرش قرار می‌گیرد و تا زمان وقوع آن اقدامی انجام نمی‌شود. که این نوع پذیرش، منفعلانه محسوب می‌شود. در مورد مشابه دیگری، اگر سریعاً تامین کننده جایگزین و در زمان مناسب به کارفرما برای تائید معرفی شود؛ پذیرش فعال انجام می‌شود.
تحقق
در برخی موارد که بعضی ریسک‌ها از جنس فرصت هستند؛ بنابراین باید برنامه‌ریزی‌های لازم برای تحقق آن از قبل انجام شود. به طور مثال در برخی موارد تجهیزات؛ علاوه بر هزینه و قابلیت در دسترس بودن مشابهی که با یکدیگر دارند؛ امکان انتخاب آن‌ها به نحوی است که باعث کاهش پیچیدگی پایپینگ و استفاده از تجهیزات و المان‌های خاص پایپینگ می‌شود. انتخاب تجهیزات با محدوده بارهای مجاز وارد شده بر نازل‌های متصل به پایپینگ که باعث حذف اتصالات انبساطی و یا تکیه‌گاه‌های فنری می‌شوند؛ مواردی این چنینی هستند.
کنترل ریسک
وا ما می‌رسیم به آخرین مرحله یعنی مرحله کنترل ریسک. این مرحله شامل فعالیت‌های پایش ریسک‌های شناسایی شده و نظارت بر ریسک‌های باقیمانده و همچنین شناسایی ریسک‌های جدید و بررسی آن‌ها است. در این مرحله فرایند پایش ریسک‌های شناسایی شده انجام می‌شود تا از مزیت آن‌ها اطمینان حاصل شود. همچنین در این مرحله ریسک‌هایی که احتمال وقوع آن‌ها در مراحل قبلی بررسی شد، لازم است تا به طور مرتب و مستمر مورد بررسی و کنترل قرار بگیرند و تغییر وضعیت احتمال و اثر آن‌ها به طور کامل بررسی شود. هرکدام از ریسک‌ها که مطابق انتظار قرار نگرفت و یا نتایج آن متناسب با اقدامات و برنامه‌ریزی آن نبود در مرحله پایانی مجدداً برای شناسایی و ارزیابی به مرحله قبلی واگذار می‌شوند. با معرفی چرخه تفکر مبتنی بر ریسک و شناسایی ریسک‌ها و تعریف اقدامات مناسب برای مقابله با آن‌ها در تمامی مراحل فرایند طراحی پایپینگ و پیاده‌سازی آن‌ها می‌توان از بهره‌وری سازمان در فرایند طراحی پایپینگ اطمینان پیدا کرد.
سخن پایانی
با توضیحات ارائه‌شده مشخص شد که پیاده‌سازی تفکر مبتنی بر ریسک در هر سازمان تا چه اندازه می‌تواند بهره‌وری سازمان را افزایش دهد. اما در پایان لازم است تا یک خبر خوب برای علاقه‌مندان به حوزه آموزش‌های فنی و مهندسی بدهیم. خبر خوب ما این است که مجتمع آموزشی فلات قاره با بیش از ۱۵ سال سابقه تجربه در حوزه آموزش‌های مدیریتی، اداری، فنی، مهندسی، ایمنی و… و با دارا بودن مجوزات سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور دوره‌های کاملاً کاربردی در زمینه‌های آموزشی مانند آموزش پایپینگ ، پروسس، صنایع و کنترل پروژه عمران، ایمنی مواد و متالوژی، سیمان، تعمیر و نگهداری، فناوری اطلاعات، مدیریت و… برگزار می‌کند. این دوره‌ها در مجتمع فلات قاره یا محل شرکت‌ها برگزار می‌شود. همچنین این آموزش‌ها هم به صورت حضوری و هم به صورت آموزش‌های مجازی و آفلاین در دسترس هستند و هدف آن کاهش هزینه‌ها و آسان کردن آموزش است. بنابراین اگر به این زمینه‌های آموزشی علاقه‌مندید این فرصت استثنایی را از دست ندهید.